Is vliegschaamte terecht? En is het effectief?

5 augustus 2020

In 1916 landden er voor het eerst drie vliegtoestellen in de Haarlemmermeerpolder en zo’n 100 jaar later vervoert Schiphol meer dan 58 miljoen passagiers per jaar. Mensen zijn mobieler geworden en de wereld ligt binnen handbereik. Alleen is er een keerzijde van deze revolutie, namelijk, de impact van ons vlieggedrag op het milieu. De overgewaaide term uit Zweden, ‘Vliegschaamte’ omschrijft de bewustwording over dit gevoel.

Vooralsnog lijken de meeste reizigers hier niet echt mee te zitten. Het aantal passagierskilometers groeit jaarlijks wereldwijd met 4,5 procent en uit onderzoek blijkt dat slechts 13% van de Nederlanders last heeft van vliegschaamte tegenover 58% die zegt hier geen last van te hebben.

De duur van de reis, de prijs en het gemak van vliegen weerhouden mensen ervan een meer milieubewust alternatief te kiezen. Het idee niet vaak te vliegen en het dus ‘niet zo erg is’ als ze een keer vliegen speelt ook mee. Ook vindt men dat er nog veel grotere vervuilers zijn dan vakantiegangers en hier eerst naar gekeken moet worden. En dan hoor je ook nog vaak het argument voorbij komen “Mensen hebben hard gewerkt voor hun vakantie”.

Maar is vliegschaamte nu terecht? En is het effectief?

Allereerst: Hoe vervuilend is vliegen nou eigenlijk? Even ter illustratie, een vakantie van 2 personen, van 2 weken naar San Francisco is goed voor 5.600 kg CO2. Om dit te vergelijken, de jaarlijkse uitstoot van het energiegebruik van een gemiddeld huishouden is 4.160 kg CO2. Je kunt dus heel braaf elke dag kort douchen en de verwarming een graadje lager zetten, een tripje naar een ander continent doet al je goede gedrag teniet.

Opmerkelijk resultaat uit onderzoek is dat hogeropgeleiden meer CO2 uitstoten dan laagopgeleiden. Wel denken hogeropgeleiden meer aan duurzaamheid, praten vaker over klimaatverandering en discussiëren meer over welke veranderingen er nodig zijn. Maar zij gedragen zich er niet naar. Zij vliegen namelijk gemiddeld drie keer zo vaak ten opzichte van lager opgeleiden. Wel voelen hoogopgeleiden zich dubbel zo vaak schuldig over over hun vlieggedrag in vergelijking met laagopgeleiden. De vliegschaamte die zij ervaren lijkt dus wel terecht als je kijkt naar het gedrag.

Veel consumenten denken hun vlieggedrag te compenseren met een milieubewuste levensstijl of met donaties aan compensatieprojecten. ‘’Op zich is dit idee van compenseren niet verkeerd’’, zegt Peeters, lector Duurzaam Toerisme aan de NHTV in Breda. ‘’Maar er zitten twee kanten aan. We hebben in het klimaatakkoord van Parijs afgesproken dat de emissies naar beneden moeten en niet hetzelfde moeten blijven. Compenseren zorgt er niet direct voor dat de cijfers dalen. Bovendien blijkt volgens berekeningen dat als de luchtvaartsector zo blijft doorgroeien dan zal zij in 2070 alleen al net zoveel CO2 uitstoten als de hele wereld zou mogen uitstoten volgens de richtlijnen van de Parijs Akkoorden.”

Vliegschaamte lijkt inmiddels wel wat effect te hebben. De Zweedse staatsspoorwegen merkt een flinke groei in treinreizigers, vooral op lange-afstandstrajecten. En de brancheorganisatie voor de luchtvaart International Air Transport Association (IATA) kondigde aan dat ze een “zeer, zeer grote” campagne gaat starten tegen vliegschaamte, omdat ze merken dat vooral in het noorden van Europa vliegschaamte effect heeft. Als de lobbyisten openlijk in actie komen, weet je dat het menens is.

Dus hoewel vliegschaamte best ongemakkelijk aanvoelt, werpt het wel zijn vruchten af in de landen waar vliegschaamte besproken wordt. En hoewel het een stuk leuker is om te focussen op de positieve kant, zoals treintrots, of een staycation, zal toch eerst ook de rest van de wereld aan de vliegschaamte moeten om de groei van de luchtvaart te doen keren.

Zelf nieuwsgierig hoeveel impact jouw eerstvolgende reis heeft op het klimaat? Doe de check van Milieu Centraal hier. 

Relevante artikelen:

Gebruikte bronnen